محمدرضا آل ابراهیم محقق و نویسنده استهبانی معتقد است: با آب فراوانی که از چشمه های قهری، پازهری، مرخنه، بک بکو و گرداب سرازیر می شده، مردم آن ها را به یک جدول اصلی هدایت می کردند که ۱۱ آسیاب آبی در مسیر این آب ها تعبیه شد.
وی افزود: درحال حاضر فقط دو آسیاب به نام هشتمی و نهمی هنوز به کار است و سنگش می چرخد ولی به جای گندم، جو، ذرت، حناسنگ را پودر می کند و به مصرف تهیه سفیداب حمام رسانیده می شود.
آل ابراهیم گفت: بعضی از این آسیاب ها دو تنوره ای بود و بالطبع با دو دستگاه آرد کننده کار می کرد.
وی افزود: ارتفاع تنوره ها متغیر است و بلندای آن ها حدود پنج الی ده متر است طول جدول تنوره ها بستگی به شیب زمین دارد.
این پژوهشگر ادامه داد: آسیاب دهمی، آسیو صاب نامیده می شود. آسیاب یازدهمی آسیاب خان نام دارد که سال پیش ساخته شده است. این آسیاب بیش از دو الی سه متر جدول ندارد. هر چه ملایم تر می شده است جدول تنوره طولانی تر است.
وی بیان کرد: همگی آسیاب ها از سنگ و ساروج ساخته شده اند. آبشار فعلی استهبان جای سومین آسیاب را اشغال کرده است. اولین آسیاب مولو تا سال ۱۳۱۸ کار می کرد. بعدها جایش را به حمام مرتضی خان داد این حمام در اول خرداد۸۳ ویران شد و اداره اوقاف را به جای آن نشاندند و آسیاب دومی ساختمان بانک صادرات به جایش نشسته است.
این نویسنده استهبانی گفت: در تابستان ها هوای مرطوب و فرح بخش باغ ها و سایه خنک درختان بر دیواره تنوره ها و جدول آسیاب و نمناکی دیواره ها، آن چنان لطافت و زیبایی به ارمغان می آورد که انسان تن خسته و قلب افسرده اش را بر خنکای سبزینه و گل سنگ ها و پرسیاوشان دیواره ها می چسباند تا کدورت ذهن و تیرگی دلش را صیقل دهد.
منبع: telegram.me/stahban
برای ترمیم آسیابها میتونم مفید باشم