باغ وحش

تاریخچه باغ وحش :

باغ وحش، به محل نگهداری حیوانات وحشی و اهلی گفته می شود که در جهان به عنوان زیستگاه مصنوعی ساخت بشر شناخته می شود.در گذشته مهم ترین هدف از تاسیس باغ وحش، ایجاد زمینه سرگرمی و تفریح پادشاهان و امیران بود، بدین معنی که پادشاهان کشورهایی چون یونان، ایران و کشورهای اسلامی، برای گذران اوقات فراغت و نیز به رخ کشیدن شکوه دربار خود، اقدام به گردآوری و نگهداری حیواناتی نظیر: شیر، ببر و فیل می کردند. اما با گذشت زمان و در طی سفرهای برون مرزی و اروپایی برخی از پادشاهان ایرانی و آشنایی آنان با سبک و نوع باغ وحش های دیگر کشورهای اروپایی، آنان را به ساخت باغ وحش با سبک جدید ترقیب نمود.

اولین باغ وحش دنیا :

تا آنجا که می دانیم، تقریباً حدود ۱۱۵۰ قبل از میلاد مسیح، به وسیله یکی از امپراطوری های چین به وجود آمد؛ که در این باغ وحش انواع مختلف گوزن، پرنده و ماهی نگهداری می شد.
با وجود این که، این باغ چیزی شبیه همین باغ وحش های امروزی ما بود، در ضمن دارای یک دروازه بزرگ بود که راه ورودی آن به شمار می رفت. درِ این باغ وحش، احتمالاً بر روی مردم عادی باز نبوده است؛ یعنی برای استفاده عموم نبوده و اختصاصاً فقط برای سرگرمی خود امپراطور و درباریان درست شده بود.
برای این که، در آن زمانها، گردآوری و نگاهداری این حیوانات برای باغ وحش، خیلی خرج بر می داشت، بنابراین باغ وحش ها در دوران باستانی، متعلق به پادشاهان و اشخاص خیلی ثروتمند بوده است و بسیاری از آنها صاحب مجموعه هائی از پرندگان، ماهی ها و انواع دیگر حیوانات کمیاب و نادر بوده اند.
اولین باغ وحش عمومی دنیا، در سال ۱۷۹۳ در پاریس به وجود آمد که درحقیقت یک باغ نباتات بود. این باغ وحش علاوه بر حیوانات، شامل یک موزه و یک باغ گیاه شناسی هم بود.
بزرگترین باغ وحش بعدی دنیا در سال ۱۸۲۹ در «ریجنت پارک» لندن به وجود آمد. بعداً نوبت «باغ وحش برلین» می رسد که در سال ۱۸۴۴ ایجاد شد که یکی از زیباترین و جالب ترین باغ وحش های دنیا در نوع خودش می باشد.
سایر باغ وحش های دیدنی هم در انگلستان ایجاد شده اند. به طور مثال در باغ وحش «ویپسنبد» و در «بلفوردشایر» انواع حیوانات از گوشه و کنار دنیا، آزادانه در محوطه بزرگ باغ وحش مشغول زندگی و گردش و راه رفتن هستند و فقط با تنها موانعی که روبرو می شوند، حصارهای ایمنی است که در اطراف محل زندگیشان ساخته شده است.

باغ وحش در ایران :

علاقه وافر ایرانیان به شکار و سرو کار داشتن آنها با حیوانات تا آن حد که بعضی از حیوانات را سمبل قرار داده اند را می توان دلیلی بر وجود باغ وحش در ایران پیش از اسلام دانست. با کمی تحقیق و مطالعه در این زمینه می توان پی برد که اعراب نیز فن تأسیس و اداره باغ وحش را از ایرانیان آموخته اند.

یکی از سرگرمی های خلفای عباسی، نگهداری فیل و شیر و پلنگ در محلی موسوم به باغ وحش بود. این اقدام بیشتر برای ترساندن مردم از دستگاه خلفا انجام می گرفت. برخی از پادشاهان نیز در مواقع رسمی ، حیوانات درنده را با زنجیر و قلاده از باغ وحش به بارگاه خود می آوردند. عضدالدوله دیلمی برای مرعوب ساختن حضار، چند شیر و پلنگ و ببر در مجلس حاضر می کرد.
در رستم التواریخ که نوشته ای طنزگونه است، آمده است: « شاه سلطان حسین صفوی هم باغ وحشی داشته که در آن از انواع قوشها، تازی ها، سگان شیرگیر ، فیلان منگلوسی، اسب ، بوقلمون و …. نگهداری می شد.»
مخبرالسلطنه هدایت نیز در خاطرات خود نوشته: « در زمان ناصرالدین شاه در تهران دو باغ وحش وجود داشت. یکی در خیابان لاله زار فعلی قرار داشت که بعدها ناصرالدین شاه آنرا به مبلغ نود هزار تومان فروخت و دیگری در دوشان تپه که در این باغ وحش، ناصرالدین شاه از انواع میمون، شیر، خرس، گوزن، آهو و بزکوهی که کنار هم بوده و به آزادی مشغول گشت و چرا بودند، نگهداری می کرد».
مظفرالدین شاه هم بعد از مراجعت از فرنگ ، باغ وحشی به سبک آنجا تأسیس کرد که حیواناتش از گرسنگی مردند.
پس از انقراض قاجاریه ، اقدامی برای تأسیس باغ وحش صورت نگرفت و تنها عملی که انجام شد دایر کردن باغ وحش خصوصی در محوطه نامناسب در خیابان ولیعصر تهران، مقابل پارک ملت در سال ۱۳۳۲ بوده که بدلیل ایجاد آلودگی و مزاحمت ، منجر به اعتراض شدید همسایگان اطراف شده که در سال ۱۳۶۶ تعطیل شد. وسرانجام درخرداد سال ۱۳۷۱  باغ وحش ارم افتتاح و حیوانات باقیمانده از باغ وحش قبلی به آنجا انتقال یافت.

و در آخر :

با توجه به گستردگی جغرافیایی و تنوع آب و هوایی کشور ایران، باید گفت، این سرزمین زیستگاه تعداد نادری از حیوانات نظیر: گوزن زرد ایرانی و قوچ در شمال، پلنگ، یوز و درنا در جنوب و جنوب غرب، شیر ایران و دلفین و نهنگ در آب های خلیج فارس است که متاسفانه، عدم نگهداری صحیح و غفلت و نیز شکار بی رویه این حیوانات نادر موجب شده که تعداد زیادی از گونه های کمیاب جانوری با خطر انقراض روبرو شوند.

می توان از مهم ترین اهداف اصلی احداث باغ وحش به دو هدف کلی و هدف اختصاصی اشاره کرد:
اهداف کلی عبارتند از: گردآوری انواع جانوران زنده در محیطی مشابه زیستگاه طبیعی، ایجاد محیطی سالم جهت گذراندن اوقات فراغت، به ویژه برای کودکان و نوجوانان، ایجاد ارتباط بین طبیعت و شهروندانی که با زندگی شهری و ماشینی روز به روز از طبیعت فاصله می گیرند، ایجاد حس علاقه به مجموعه جهان هستی و تنوع زیستی و افزایش آگاهی های عمومی وبرانگیختن افکار عمومی نسبت به شناخت بخشی از منابع طبیعی و به وجود آوردن انگیزه برای حفاظت از آن است.
اهداف اختصاصی عبارتند از: آموزش، تحقیق، حفاظت و تفریح.
براساس گزارش رییس اداره ساماندهی دفتر حفاظت و شکار و صید سازمان محیط زیست در ایران حدود ۷۰ باغ وحش، مرکز نگهداری حیوانات و باغ پرندگان وجود دارد از بین این ها تنها ۱۴ باغ وحش مجوز سازمان محیط زیست دارند. مهم ترین باغ وحش ایران در شهرهای تهران، مشهد، شیراز، اصفهان، زابل، اراک، بابلسر، آمل و دزفول قرار دارند. در این باغ وحش ها انواع حیوانات گرمسیری و سردسیری اعم از گروه گوشت خواران، علف خواران و همه چیزخواران، دانه خواران، خزندگان و آبزیان نگهداری می شود.

منابع : http://daneshha.akairan.com & http://www.iran.ir & http://tehraneramzoo.ir